पाल्पा । पाल्पामा पशु चिकित्सक तथा स्वास्थ्य प्राविधिकहरुका लागि गिद्ध संरक्षण सम्बन्धी तालिम संचालन गरिएको छ। प्रकृतिका कूचीकारका नामले चिनिने गिद्धले वातावारण सफा गर्ने, विभिन्न महामारी रोग लाग्नबाट बचाँउने, पारिस्थितिकिय प्रणाली र खाद्यश्रृखला कायम गर्न अहम भूमिका खेल्ले, धार्मिक तथा सांस्कृति महत्व बचाई राख्ने आदी जस्ता मानव जातिलाई प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा सेवा दिने पंछी गिद्धको संरक्षणबारे उक्त तालिम संचालन गरिएको हो।
भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्र पाल्पाको समन्वय र नेपाल पंन्छी संरक्षण संघ लाजिम्पाट काठमाण्डौंको आयोजनामा २४ गते बिहिवार तानसेन पाल्पामा गिद्ध संरक्षण गर्न पशु चिकित्सक तथा पशु स्वास्थ्य प्राविधिकहरुका लागि सञ्चालन गरिएको तालिम सम्पन्न भएको छ । भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्र पाल्पाका प्रमुख दुर्गा प्रसाद खनालले भारत, नेपाल र पाकिस्तानमा गरिएको विस्तृत अनुसन्धानहरुबाट गिद्धहरुको संख्यामा हस आउनुको मुख्य कारण नन्–स्टेरोईडल एन्टि–इन्फ्लेमेटरी औषधी (Non-Steroidal Anti-inflammatory drug-NSAID) डाईक्लोफेनेक भएको सिद्ध भैसकेको उल्लेख गर्नु भयो । धेरै प्रकारका दुखाई र सुन्निने अवस्थामा औषधीको रुपमा मानिस र पशु दुवैमा डाईक्लोफेनेक प्रयोग गरी उपचार गरिएका गाईबस्तुहरुको सिनो गिद्धहरुले खाँदा डाईक्लोफेनेकको असरले गर्दा मृगौलाले काम गर्न नसकेपछि गिद्धहरुको मृत्यु हुने भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्र पाल्पाका प्रमुख खनालले बताउनु भयो।
पछिल्लो अनुसन्धानहरुले फ्लुनिक्सीन (Flunixin), कारप्रोफेन (Carprofen), निमुसुलाइड, (Nimesulide), एसिक्लोफनेक (Aceclofenac) किटोप्रोफेन (Ketoprofen) र फिनाइबुटाजोन (Phenylbutazone) आदी औषधीहरु गिद्ध लागि विषाक्तता (Toxicity) मानिएको नेपाल पंन्छी संरक्षण संघका परियोजना अधिकृत श्री भूपाल नेपालीले जानकारी दिनु भयो। मेलोक्सीक्याम Meloxicam) र पछिल्लो समयमा उत्पादन गरीएको टोल्फेनामिक एसिड (Tolfenamic Acid) गिद्धहरुका लागि सुरक्षित मानिएको ती औषधीहरु गिद्धलाई हानी गर्ने भएकाले चौपायाहरुमा प्रयोग नगर्ने, मानिसको डाइक्लोफनेक चौपायाहरुमा प्रयोग नगर्ने र गिद्धलाई हानी नगर्ने र सुरक्षित मानिएको औषधी मेलोक्सीक्या Meloxicam) र टोल्फेनामिक एसिड (Tolfenamic Acid) चौपायाहरुमा प्रयोग गर्ने भन्ने विषयमा प्रशिक्षण दिइएको थियो।
गिद्धको महत्व, गिद्ध घट्नुको कारण, गिद्ध संरक्षणका बारेमा भएका प्रयास, गिद्ध सुरक्षित क्षेत्र र अगामी दिनमा गिद्ध संरक्षणको लागि गरिने पहलहरुका बारेमा नेपाल पंन्छी संरक्षण संघका परियोजना अधिकृत श्री भूपाल नेपालीले प्रशिक्षण दिनु भएको थियो। कार्यक्रममा पशु चिकितसक, पशु स्वास्थ्य प्राविधिक, डिभिजन वन कार्यालय, समुदायिक वन र सरक्षण कर्मीहरुकोसहभागिता रहेको थियो।
हाल सम्म विश्वमा तेईस प्रजातिका गिद्धहरु पाईन्छन्। दक्षिण एशियमा नौ प्रजातिका गिद्धहरु पाईन्छन र ति सबै नौ प्रजातिका गिद्धहरु नेपालमा पनि पाईन्छन्। ति नौ प्रजाति गिद्ध मध्ये ६ प्रजातिका गिद्धहरु नेपालकै रैथाने हुन् जसले नेपालमै गुँड बनाई बच्चा कोरल्छन् भने बाँकी तीन प्रजाति हिउँदे आगन्तुक र बटुवाको रुपमा आउने गर्छन्। नौ प्रजातिका गिद्धहरु मध्ये डंगर गिद्ध, सानो खैरो गिद्ध, लामो ठुँडे गिद्ध, सुन गिद्ध अति संकटापन्न र सेतो गिद्ध संकटापन्न अवस्थामा रहेका छन्। यो हिमाली प्रजातिको गिद्ध आन्तरीक हिउँदे आगन्तुक पंन्छी हो। यो जाडो समयमा हिमाल तथा पहाडबाट तराई जाडो छल्न आउँदछ। जनावरहरुको सिनो तत्काल खाने भएकोले गिद्धहरुले पारिस्थितिकीय प्रणालीमा अति महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछन्।
नेपालमा गिद्ध संरक्षणको लागि नेपाल पंन्छी संरक्षण संघले नेपाल सरकार, राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा बन्यजन्तु संरक्षण विभाग, राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष, डिजिभन वन कार्यालल, भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्, सामुदायिक वन, स्थानिय साँझेदार संस्थाहरु र समुदायहरुको समन्वय तथा सहयोगमा विगत दुई दशक देखि कार्य गरिरहेको छ।
